Nieuw pachtbeleid: spannend experiment voor boeren en gemeente

EDE Vanaf 1 januari 2023 werkt gemeente Ede met een nieuw pachtbeleid. Omdat grond niet meer onderhands aan boeren en andere geïnteresseerden mag worden verpacht, gaat de gemeente over op openbare inschrijving. Daar komen direct doelstellingen voor natuurinclusieve landbouw bij. Wat betekent dit voor pachters?

door Fleur Bubbert en Evaline Schot

Boeren en agrarische ondernemers druppelen binnen in het Lunterse Westhoffhuis. Er staat koffie en thee klaar, de beamer schijnt een fel licht in de zaal. 30 à 40 geïnteresseerden bezoeken op 1 november een informatiebijeenkomst van de gemeente, om duidelijkheid te krijgen over de nieuwe manier van gronduitgifte als gevolg van het Didam-arrest. 

Anne Sauer, portefeuillemanager voor agrarische gronden bij gemeente Ede, geeft uitleg over het Didam-arrest. Dat blijkt best lastig zonder al te veel vakjargon en juridische termen te gebruiken. Het arrest is de reden dat alle aanwezigen vandaag opheldering moeten krijgen over het nieuwe pachtbeleid: ze dwingt de gemeente om pachtgronden in het vervolg openbaar, in plaats van onderhands, uit te geven. Hierdoor maken alle inschrijvende boeren gelijke kans op een stuk pachtgrond. 

NATUURINCLUSIEVE LANDBOUW Ede grijpt de beleidswijziging aan om in te zetten op meer natuurinclusieve landbouw; duurzame landbouw die een positief effect heeft op de biodiversiteit en het milieu. Marit Rietveld, projectleider natuurinclusieve landbouw bij gemeente Ede: ,,Vanwege het Didam-arrest moesten de gronden opnieuw worden uitgegeven. Daarmee ontstond ook de mogelijkheid om in de pachtovereenkomsten vast te leggen welke natuurdoelen in het beheer gehaald moeten worden.” De openbare inschrijving op grond gaat daarom gepaard met een tabel met natuurinclusieve maatregelen. Hierin staan basiseisen waaraan inschrijvers moeten voldoen, zoals het niet gebruiken van kunstmest. Daarnaast kunnen inschrijvers zelf kiezen uit een lijst met maatregelen, zoals ondiep ploegen en nestbescherming voor weidevogels. 

Met behulp van experts en huidige pachters vertaalde de gemeente haar doelstellingen naar concrete maatregelen. ,,We hebben daarbij gezocht naar een goede balans tussen het stellen van natuurdoelen en wat praktisch haalbaar is voor boeren”, zegt Rietveld. ,,We hebben het beeld dat de voorwaarden die we stellen toepasbaar zijn. Dit betekent niet dat er geen vragen zijn. Daarom hebben we er voor gezorgd dat we tijdens de inschrijfperiode goed bereikbaar zijn en iedereen zijn vragen kan stellen. Daar wordt zeker gebruik van gemaakt.”

Elk van de natuurinclusieve keuzemaatregelen is punten waard op het inschrijfformulier. ‘Niet ploegen’ levert bijvoorbeeld twee punten op, ‘nestbescherming weidevogels’ levert één punt op. De boer met de meeste punten op een stuk grond krijgt deze toegewezen, dus hoe meer punten hoe meer kans de boer maakt op de grond. Bovendien leveren de punten een korting op de pachtprijs op. Boeren worden zo gestimuleerd natuurinclusieve maatregelen te nemen. De hoop van de gemeente is dat de boeren deze maatregelen niet alleen op het gepachte stuk grond toepassen, maar in hun gehele bedrijf overnemen, dus ook op de grond die de boer zelf in bezit heeft. 

De omslag naar natuurinclusieve landbouw werd in 2018 al ingezet door de gemeente, maar was in die tijd vooral verkennend en vrijblijvend. Pachters tekenden wel intentieovereenkomsten voor ervaring opdoen met deze vorm van landbouw. In het nieuwe gronduitgiftebeleid zijn deze intenties omgevormd naar verplichtingen; de natuurinclusieve maatregelen zijn onderdeel van de pachtovereenkomst, en als de boer hier niet aan voldoet kan de gemeente de pacht opzeggen. ,,Dat er nu voorwaarden gesteld worden is voor pachters dus ontegenzeggelijk een stevige omslag”, aldus Rietveld. 

GESLOTEN KRINGLOOP Met de huidige inschrijvingsronde voor pachtgrond zet de gemeente daarnaast in op de grondgebondenheid van veehouderijen. Bij grondgebondenheid haalt de agrariër voer voor de dieren van het eigen land en blijft de mest ook op dit land, en daardoor is de boer minder afhankelijk van grondstoffen van buitenaf. Zo ontstaat er een gesloten kringloop op het bedrijf, wat duurzamer is.

De inzet op grondgebondenheid is voor de gemeente de reden om een ‘hectare-regel’ in te voeren voor inschrijvers van pachtgronden: ze moeten al in het bezit zijn van grond om extra grond te kunnen pachten. Boeren kunnen namelijk maximaal 20% van het grondoppervlak dat zij nu al hebben pachten. Een boer met 10 hectare grond mag dus maximaal 2 hectare grond daarbij pachten.

Gronduitgifte door middel van een openbare inschrijving met daaraan verbonden natuurinclusieve eisen en keuzemaatregelen is iets nieuws voor de gemeente. Daarom kiest Ede voor geliberaliseerde pacht: de inschrijver die ‘wint’ krijgt een pachtcontract voor maximaal zes jaar, uitgegeven door middel van zes jaarcontracten. ,,We zien dit als een leerproces voor ons en voor de pachters. Na afloop zullen we dan ook het inschrijfproces evalueren. We willen ook de te behalen natuurdoelen evalueren (na zes jaar, red.)”, aldus Rietveld. 

De gemeente benadrukt tijdens de bijeenkomst daarom hoe nieuw en ingewikkeld dit proces is, waar nog veel evaluatie op nodig is de komende jaren.

Het proces in het kort
Tot 23 november 12.00 uur kunnen gegadigden voor pachtgronden zich inschrijven. Hiervoor moeten ze voldoen aan de algemene eisen voor pacht en eisen voor natuurinclusieve landbouw, en geven ze op een afvinklijst aan welke extra maatregelen ze zullen treffen als ze de grond toegewezen krijgen. De inschrijving moet in een gesloten envelop worden afgegeven bij het notariskantoor op Molenstraat 11 in Ede. Op 1 december wordt bekendgemaakt wie de grond krijgt; dit is degene die voldoet aan alle eisen en daarnaast de meeste keuzemaatregelen kan en zal vervullen. Bij gelijke geschiktheid wordt er geloot door een notaris. Op 1 januari 2023 gaat het pachtcontract in voor degene die als beste kandidaat uit de inschrijfprocedure komt. Alle eisen en meer informatie over het pachtproces zijn te vinden op www.ede.nl/pacht 

DUBBEL GEVOEL De nieuwe pachtsituatie geeft boeren een dubbel gevoel. Aan de ene kant klinken er positieve geluiden over de gelijke kansen die iedereen nu krijgt wanneer ze een stuk grond willen pachten. Aan de andere kant betekent een openbare inschrijving veel onzekerheid en onduidelijkheid. Boeren die al decennia en soms generaties lang op een bepaald stuk grond zitten, mogen hun pachtcontract niet meer ‘als vanzelfsprekend’ verlengen. En als ze nu meedoen aan een openbare inschrijving van zo’n stuk grond, weten ze niet wie er nog meer inschrijven. Ze weten daardoor niet hoe groot de kans is dat ze die grond daadwerkelijk krijgen. 

Vleeskalverhouder Dennis Minnen heeft bijvoorbeeld ingeschreven op een aantal meer percelen dan hij volgens de hectare-regel mag pachten. Zo spreidt hij zijn kansen om een stuk grond te krijgen. Hierbij had hij nog regelmatig vragen over de keuzemaatregelen. ,,Het inschrijfformulier kon soms op verschillende manieren gelezen worden, dus dat moest ik wel echt checken bij de gemeente”, zegt Minnen. Hij heeft zijn inschrijving daarom meermaals laten controleren bij de gemeente. De procedure kostte hem veel tijd, maar zijn inschrijving is inmiddels ingediend. Nu is het wachten.

Ik denk dat deze vorm van boeren voor velen een omslag zal zijn. Dit is een toekomstvisie van de overheid waar we naartoe moeten werken

Als Minnen uiteindelijk een stuk grond toegewezen krijgt, weet hij nog niet of hij daar helemaal blij mee moet zijn; het is namelijk niet te voorspellen of het rendabel gaat zijn met alle natuurinclusieve maatregelen. ,,Ik moet het beheren op een manier waarvan ik niet weet hoe het uitpakt. Er is een risico dat aan het eind van het jaar blijkt dat de extra grond zorgt voor minder winst in het bedrijf”, legt Minnen uit. Toch kan hij dat niet voorspellen, omdat dat ook afhangt van het seizoen. Het is volgens hem daarom goed dat de gemeente pas na een aantal jaar gaat evalueren, dan kunnen ze pas echt lessen trekken uit dit nieuwe pachtbeleid.

Ondanks het financiële risico en het wennen aan een nieuwe vorm van landbouw, kijkt Minnen met een positief gevoel naar dit ‘experiment’: ,,De gemeente komt pachters tegemoet met een korting op basis van de maatregelen die je treft, dat is netjes ingekleed. Daarin doen ze wel hun best. Of het genoeg is weet je pas aan het einde van het liedje. Maar ik denk persoonlijk dat de gemeente het aardig goed in de gaten gaat houden.”

Ook kaasboer David van de Voort is blij met de korting op de pachtprijs. ,,Ik denk dat deze vorm van boeren voor velen een omslag zal zijn. Dit is een toekomstvisie van de overheid waar we naartoe moeten werken. Het is goed dat de gemeente en de boer daarin samenwerken. Zo’n korting is dan wel fijn”, zegt Van de Voort. ,,Het enige kromme is dat je na zes jaar de grond kwijt kan zijn, terwijl de gemeente juist inzet op grondgebondenheid. Ik snap dat ze willen evalueren na die tijd zodat er nog regels aangepast kunnen worden. Maar stel je hebt dan net nieuwe koeien op dat stuk grond, dan is het vervelend als je die grond kwijtraakt.”

Zelf schrijft Van de Voort alleen in op stukken grond die zijn familiebedrijf Remeker hiervoor al pachtte. Het is nu voor het eerst niet vanzelfsprekend dat het bedrijf daar volgend jaar weer op mag boeren. Toch is hij niet bang voor het verlies van de gronden. ,,We kunnen bijna alle natuurinclusieve vinkjes aanvinken. Ik ga er niet van uit dat iemand anders meer maatregelen zal nemen. De maatregelen passen heel goed bij de missie en visie van het bedrijf. Het voelt daarom alsof we de grond wel weer terug gaan krijgen.”

Heb je zelf tips, of wil je (anoniem) met ons praten over dit onderwerp? Heb je bijvoorbeeld het idee dat jij geen gelijke kans hebt gehad bij de verkoop of verhuur van vastgoed door de gemeente? Stuur een mail naar: fleur@bureauspotlight.nl of evaline@bureauspotlight.nl. We komen graag met je in contact!