Staatssteun in Foodvalley, hoe zit dat?

EDE De gemeente Ede en Regio Foodvalley starten een onderzoek naar mogelijke staatssteun binnen Regio Foodvalley. Er wordt gekeken of eventuele subsidies, voor bijvoorbeeld nieuwe luchtfilters voor boerenbedrijven, onder de noemer staatssteun vallen. Maar wat is staatssteun eigenlijk en waarom is dat in principe niet toegestaan? Dat lees je in deze uitleg van Bureau Spotlight.

Mirjam Wolff

Als sprake is van staatssteun, steunt een overheid een bedrijf door middel van geld. Hierdoor ontvangt een bedrijf een economisch voordeel, waardoor ze oneerlijke concurrentie vormen voor andere bedrijven op de Europese markt.

Dit kun je het makkelijkst vergelijken aan de hand van het spel Monopoly. Als alle spelers 1500 euro ontvangen bij de start, maar één speler krijgt 2500 euro, is dat simpelweg een oneerlijke start. Maar net als bij Monopoly zijn er bij staatssteun verschillende 'spelregels' en verschillende manieren om steun te ontvangen. Denk bijvoorbeeld aan subsidies, leningen tegen een lage rente of belastingvoordelen.

Deze spelregels zijn de basis en die kan je er als overheid bijhouden, maar voor sommige categorieën gelden weer andere regels. 

UITZONDERINGEN Zo zijn er veel uitzonderingen, zoals in de cultuursector. Cultuur bindt samen en beïnvloedt handelsverkeer binnen de Europese grenzen niet. Ook voor de landbouw zijn er uitzonderingsregels. Eén daarvan wordt de 'landbouwvrijstellingsverordening' genoemd. Daarin staat bijvoorbeeld dat steun aan kleine en middelgrote landbouwondernemingen is geoorloofd, maar ook steun voor onderzoek en ontwikkeling in de landbouw wordt goedgekeurd.

Momenteel wordt onderzocht of Regio Foodvalley staatssteun zou verlenen wanneer zij subsidies verleent voor het terugdringen van de stikstofuitstoot. Het terugdringen van de uitstoot van stikstof is momenteel een belangrijk doel van de regio. Verschillende boerenbedrijven hebben zich daarom aangemeld om subsidies te ontvangen voor het plaatsen van speciale stalvloeren en luchtfilters die de stikstofuitstoot moeten tegenhouden.

WIE CONTROLEERT? In principe zijn overheden zelf verantwoordelijk voor de controle op staatssteun. In dit geval is de Regio Foodvalley zelf tot het initiatief gekomen om een onderzoek te laten starten. Maar waarom zou je als Regio Foodvalley laten controleren of je 'te veel' geld hebt gekregen? Een voorsprong is toch alleen maar voordelig als het de regio kan versterken?

Klopt. Een economische voorsprong is fijn, maar - in de termen van Monopoly en elk ander spel - dit wordt gezien als valsspelen. De scheidsrechter in dit staatssteun-spel is de Europese Commissie, die momenteel ook de casus-Foodvalley onderzoekt. Is er wel sprake van staatssteun? Dan zitten daar volgens de spelregels ook gevolgen aan.

GEVOLGEN Als namelijk sprake is van staatssteun en deze is niet verenigbaar met de interne markt (vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal in de Europese Unie), dan zal de Europese Commissie het 'steungeld' inclusief rente terugvorderen. Dat zou dus betekenen dat wanneer boeren wél een subsidie zouden ontvangen, ze dat geld moeten teruggeven aan de Regio Foodvalley.

De tweede optie is dat er wél sprake is van staatssteun, maar dat sprake is van een 'goedgekeurde economische voorsprong'. Dat noemen ze ook wel 'verenigbaar met de interne markt'. Dan vraagt de Europese Commissie alleen het rentevoordeel terug. 

Zodra de Europese Commissie onderzoekt of sprake is van staatssteun, komt een project stil te staan. Dit wordt ook wel een standstill-bepaling genoemd. Boerenbedrijven die bijvoorbeeld een aanvraag hebben gedaan moeten dan wachten op hun subsidie totdat er uitspraak is geweest door de Europese Commissie. Dat is momenteel ook bij de Regio Foodvalley het geval.