‘Ruim 140 Joden doken onder in het dorp’
2 mei 2012 om 00:00 AchtergrondDinsdag 15 mei wordt het boek gepresenteerd in bijzijn van onder andere burgemeester Cees van der Knaap van Ede en Max van Weezel, politiek commentator van Vrij Nederland, wiens vader ondergedoken was in Bennekom.
Door de auteurs is uitvoerig archiefonderzoek verricht en met veel mensen gesproken. Over het onderwerp zijn reeds een aantal artikelen het ledenblad De Kostersteen verschenen. Ook is er enkele jaren geleden een drukbezochte bijeenkomst geweest waar het verhaal werd verteld van de Soetendael. In deze boerderij, tegenover voormalig verzorgingstehuis Beringhem, werden destijds veel onderduikers opgevangen. ,,Uit het onderzoek bleek dat het een soort doorgangshuis is geweest. Veel Joden verbleven er kort om vervolgens naar een andere locatie door te reizen. Dat wist ik echt niet toen we met het onderzoek begonnen”, vertelt Heitink.
Vóór de Tweede Wereldoorlog woonden in Bennekom slechts enkele Joden. Maar al in het najaar van 1940 kwamen de eerste Joodse vluchtelingen naar dit dorp. Dat waren Duitsers die vóór de oorlog het nazi-regiem in hun land waren ontvlucht en zich vestigden in Nederland. Tot april 1943 konden Joden hier legaal wonen. ,,Het ging in Bennekom om 31 Duitse Joden die een woning huurden. Voor mij was het een ontdekking dat het zoveel zijn geweest”, gaat Heitink verder.
Maar toen Gelderland in april 1943 ‘Judenfrei’ moest worden, stonden Joden in Bennekom voor de keuze: ‘vrijwillig’ naar kamp Westerbork gaan, of onderduiken. In de loop van 1942 kwam een tweede stroom op gang. Nu waren het Nederlandse Joden die geen gehoor wensten te geven aan de oproep voor een zogenaamd ‘Pools werkkamp’ en via hun contactmannen een onderduikadres in Bennekom vonden.
,,De gesprekken die we voor dit boek hebben gevoerd, waren soms erg emotioneel. Het eerste interview met Han Mulder maakte veel indruk op mij. Zijn moeder had regelmatig onderduikers die werden gebracht door huisarts Wim Kan. Ook was het bijzonder dat de huidige bewoners van een pand op de Heerdlaan mij een schuilplaats lieten zien”, vertelt Nooij.
Liefde
Heitink voegt eraan toe: ,,Maar we hebben ook mooie dingen meegemaakt. Er was een familie uit Scheveningen onderdoken in een zomerhuisje achter de Panoramahoeve. We kwamen in contact met de dochter, die nu in Israël woont. Zij was als verliefde tiener uit Scheveningen vertrokken en haar geliefde en zij hadden beloofd een dagboek bij te houden.
Hij overleefde de oorlog niet. Op de dag dat zij in Israël ging trouwen, werd het dagboek van haar tienerliefde bezorgd. Ze durfde het niet open te maken. Pas vijf jaar geleden heeft ze het, op aandringen van haar eigen dochter gelezen en gepubliceerd. Zo is iets wat aanvankelijk heel klein leek toch een groot verhaal geworden.”
Grote stroom
De tweede stroom Joodse vluchtelingen die naar Bennekom kwam, was aanzienlijk groter dan de eerste. ,,Meer dan 140 joden doken onder in het dorp. Voor de oorlog was Bennekom met zijn vele pensions een geliefd vakantiedorp. Tijdens de oorlog werd het een Joods toevluchtsoord”, aldus Nooij.
De onderduikers zaten niet alleen in het uitgestrekte bos- en heidegebied, maar ook in de Kraats en in veel huizen in het dorp zelf, zoals op de Halderbrinkweg, Nassaulaan, Julianalaan, Selterskampweg en het Algemeer.
Toen in oktober 1944 de gehele Bennekomse bevolking moest evacueren, zochten ook de onderduikers elders een nieuw onderkomen.
De vader van Max van Weezel was ruim twee jaar ondergedoken in Bennekom. Dat was op boerderij de Grietjeshoeve aan de Achterstraat. Hier woonde Geurtje Teunissen van Manen-Beekhuizen met haar ouders en broers Gert en Jan. Ze vertelt in het boek: ,,Het is een wonder dat hij nooit gepakt is, want hij deed aan alles mee. Hij ging mee naar de kerk en liep gewoon door dorp. Hij deed gewoon alles wat wij ook deden.”
Max van Weezel is nog vaak met zijn vader Richard op het onderduikadres in Bennekom geweest.
,,Daar zijn we ook nog vaak op verjaardagen geweest. Het was echt een vriendschap voor het leven”, aldus Van Weezel.
Presentatie
De presentatie van het boek vindt plaats op dinsdag 15 mei om 20.00 uur in de Oude Kerk aan de Dorpsstraat in Bennekom. De normale prijs van het boek is 19,95 euro, maar het kan deze avond worden aangeschaft voor 17,50 euro.
Het boek is verkrijgbaar bij de boekhandel en via de vereniging. ISBN 978-90-78592-03-7. Meer informatie op de website www.oudbennekom.nl.
Vereniging
Historische Vereniging Oud-Bennekom wil de moderne bewoner van het dorp Bennekom bewust maken van die eeuwenlange geschiedenis. Van de grafheuvels uit de bronstijd tot aan de veranderingen van de laatste tijd.
Ook streeft de vereniging naar het behoud van het culturele erfgoed, niet alleen fraaie gebouwen maar ook voorwerpen die in het Kijk- en Luistermuseum tentoongesteld worden.
Leden ontvangen het tijdschrift De Kostersteen en verder organiseert de vereniging onder meer excursies en lezingen. Lid worden van de vereniging kan via de website.
Foto's:
1. Het boek van Kees Heitink en Ad Nooij dat dinsdag 15 mei uitkomt.
2. Auteurs Kees Heitink (links) en Ad Nooij voor het huis op Julianalaan 16 waar de ondergedoken familie Rippe werd opgepakt .
