'Struinen door de catacomben van Berlage'

OTTERLO - ,,Hebben we wel in de gaten wat een geweldig kunstwerk we in onze omgeving hebben?” Woorden van Marianne Jacobs. Zij verzorgt rondleidingen in het fraaie jachthuis Sint Hubertus in Het Nationale Park De Hoge Veluwe. Alles ademt de sfeer van de ontwerper en bouwmeester Berlage uit. Sinds kort zijn nu ook de kelders te bezichtigen. Een ‘must’ voor de liefhebber.

door Henny Jansen

Architect en stedenbouwkundige Hendrik Petrus Berlage werd in 1856 in Amsterdam geboren. Hij is onder meer geesteskind van het beursgebouw, een woonwijk in Zuid, de Brug van Berlage in Amsterdam, en Villa Hoogerheide in Hilversum.

In 1913 trad de Amsterdammer in dienst van het door cargo en de handel in erts schatrijke echtpaar Anton Kröller en Helene Emma Laura Juliane Kröller-Müller, tevens verwoede kunstverzamelaars.

De opdracht? Het bouwen van een gastenverblijf. Berlage bepaalde alles en gaf opdrachten. Niet alleen het exterieur van het gebouw Sint Hubertus, ook het interieur, de gebruiksvoorwerpen, de tuinen en de vijver. Hij gebruikte alleen natuurlijke producten. Zoals Hollandse bakstenen, die aan de interieurzijde geglaceerd werden.

Berlage was een rekenmeester. Alles op basis van geometrische uitgangspunten en een basis van 1.10 meter. Vijf bakstenen van 21 centimeter, inclusief voegen, maakt immers 1.10 meter? Deze discipline zie je overal terug in bijvoorbeeld kaders en stroken, in de plafonds en de vloeren. De bouw begon in 1916. Ondanks dat materialen in de Eerste Wereldoorlog schaars waren, werd het jachthuis voltooid in 1920.

Huizen in Apeldoorn en Ede hadden in die tijd nog geen elektriciteit, maar het Jachthuis Sint Hubertus beschikte in dat jaar al over een aggregaat die het huis van ondermeer een lift en een stofzuiginstallatie van power voorzag.

Tijdens de vijf kwartier durende nieuwe rondleiding vraagt Jacobs zich samen met de bezoekers af: ,,Wat heeft Berlage eigenlijk bedoeld? Perfectionisme natuurlijk. Het is een totaalkunstwerk!”

De rondleiding begint met de vertrekken die al jaren voor het publiek toegankelijk zijn, hoewel het bezoek aan de biljartzaal betrekkelijk nieuw is. Het verveelt nooit. Telkens valt de ruime lichtinval op, zoals in de eetkamer, met een ‘Westminster’ klok. Robuust en geen frivoliteiten. De linnenkamer heeft ten opzichte van het eerste ontwerp wat veranderingen ondergaan. Dit is mede door toedoen van Helene tot stand gekomen. Helene Kröller-Müller en Berlage hebben veel met elkaar gewerkt, Zij hadden ook nog wel eens verschil van inzicht, wat soms tot frustratie van de architect heeft geleid. Vervolgens zien we de fraaie werkkamer van Anton Kröller, met veel geel en groen. Het couponschaartje ligt nog op het bureau, en daar werden géén koffiezegels mee geknipt.

En dan de kelders. Zeer interessant vooral door de opslag. Zo heeft Sint Hubertus een verdieping hoger een toiletpot van de firma Sphinx uit Maastricht. In de kelder staan zo’n tien reservepotten op voorraad. En dat geldt vooral ook voor de vele soorten baksteen, en dakpannen van lei. De kelder heeft een zomer- en een winterveranda, maar is vernuftig gebouwd, zodat water van de vijver nooit naar binnen kan stromen. De kelder was tevens het domein van het personeel. Met een handig paneel dat in die tijd in de keuken gemonteerd was, waarmee medewerkers precies wisten in welk vertrek men ontboden werd.

Sint Hubertus heeft wonderwel de Tweede Wereldoorlog doorstaan. Waarschijnlijk omdat Salomon (Sam) van Deventer, directeur in het bedrijf van de heer Kröller, het via een handige manoeuvre, het aanbieden van gebruik aan Seyss-Inquart, heeft gered. Deze heeft het aanbod overigens niet aangenomen omdat hij liever in Den Haag verbleef. In 1944 heeft het gebouw gediend voor de huisvesting van verpleegsters. Naar verluidt hebben feestende Canadezen na de bevrijding wel ‘huis gehouden’ in het pronkstuk.

Jachthuis Sint Hubertus, inderdaad meer een totaalkunstwerk dan zomaar een gebouw. Perfectionistisch in ieder detail voorbereid en behandeld.

Reserveren: www.hogeveluwe.nl