Kettinggesprek met Hans van Veggel: Behoud van 'Boom des Levens'

Hans van Veggel is voorzitter van het Castrofonds dat geld inzamelt voor het onderhoud en de restauratie van Beth Haim, de Portugees Joodse begraafplaats in Ouderkerk. Samen met zijn vrouw woont hij tegenover de begraafplaats. Niek Heering wil van hem weten: Beth Haim ligt midden in het dorp. Hoe is de verbondenheid van de inwoners met de begraafplaats?

Wat is de geschiedenis van de begraafplaats?

"Beth Haim, of 'huis des levens', bestaat sinds 1614. In 2014 hebben we het 400-jarig bestaan gevierd. Er liggen 28 duizend mensen begraven. Ook nu nog worden mensen van de Portugees Joodse gemeenschap hier begraven, ook wel Sefardische Joden genoemd. Beth Haim is de tweede Sefardische begraafplaats, de eerste was in Groet. Dat vond men echter te ver van de stad, daarom kwam de roep om een begraafplaats dichter bij Amsterdam. Aanvankelijk kocht men een halve hectare. Dat is uitgegroeid tot vier hectare."

Hoe kwamen de Portugese Joden in Nederland terecht?

"De voorouders van de Sefardische Joden leefden in Spanje en Portugal. In 1492 werden zij als gevolg van het verdrijvingsedict gedwongen Spanje te verlaten, of zich tot het christendom te bekeren. In 1497 werden de Sefardim in Portugal voor dezelfde keuze gesteld. Veel mensen moesten opnieuw vluchten en kwamen onder meer via Antwerpen begin 1600 naar Amsterdam. De stad stond destijds bekend als welvarend bolwerk."

Hoe werden ze hier behandeld?

"In principe gold in Nederland vrijheid van godsdienst. De mensen werden daarom min of meer geaccepteerd. Al bleef men het vreemde mensen vinden. Daarom was het lastig om een plek te vinden voor de doden. Een begraafplaats moest zo ver mogelijk buiten de stad komen. In Ouderkerk was niet zo'n weerstand tegen het plan. Een jongetje, David, werd hier als eerste begraven. Iedereen vond het jongetje zielig, men smolt van medelijden. Met een kind had men geen moeite, maar toen bleek dat er ook volwassenen zouden worden begraven, ontstond verzet. Er werd zelfs een procedure over gevoerd bij het Hof van Holland. De rechter oordeelde dat de begraafplaats kon blijven, maar stelde als voorwaarde dat er geen gezangen buiten mochten plaatsvinden. Ook processies werden verboden."

Liggen er echt 28 duizend mensen begraven?

"Ja, dat is wel eens onderzocht. Elk graf is geregistreerd. Ze zijn niet allemaal te zien. Het merendeel is bedekt met aarde. In principe geldt mensen hier eeuwige rust hebben. Dat betekent dat je de graven zoveel mogelijk met rust moet laten. In 1865 is de toenmalige beheerder, David Hendriques de Castro, niettemin begonnen met een aantal monumentale zerken bloot te leggen. Daardoor zijn de fraaie dekstenen nu beter zichtbaar. Maar wie weet wat zich nog onder het oppervlak bevindt. Op deze begraafplaats ligt een heel aantal bekende mensen begraven. Bijvoorbeeld het Joodse bruidje van Rembrandt en de ouders van Spinoza."

Hoe ben je betrokken geraakt bij de begraafplaats?

"Het Castrofonds, dat verantwoordelijk is voor restauratie en onderhoud van Beth Haim, is in 1995 opgericht. Ik ben inmiddels ruim vijftien jaar voorzitter. Dat is min of meer toevallig ontstaan. Ik maakte wel eens een praatje met de rabbijn die aan de overkant woonde. Bood aan te helpen als hij eens hulp nodig had. Hij wist dat mijn vrouw van Portugees Joodse afkomst is. En zo is het gekomen."

Hoe staat het met de verbondenheid van inwoners met de begraafplaats?

"We hebben een aantal betrokken vrijwilligers. Zij verzorgen regelmatig rondleidingen. Ook zijn er mensen die belangeloos helpen met het onderhoud. Toch hoor ik regelmatig mensen zich afvragen wat Beth Haim is. Bij niet iedereen is Beth Haim bekend. We merken het aan de giften voor bijvoorbeeld restauratie en onderhoud. Daarbij moeten we het vooral van mensen buiten Ouderkerk hebben. Terwijl deze begraafplaats al honderden jaren met Ouderkerk verbonden is. De flora en fauna op de begraafplaats is heel bijzonder. Momenteel zamelen we geld in voor de bouw van een paviljoen op de plek waar nu de informatiestenen staan. In het paviljoen kunnen we mensen een beter beeld geven van de begraafplaats. Daarnaast hebben we een app ontwikkeld, waarmee mensen zelf een rondleiding kunnen volgen. Zo gaat de begraafplaats meer leven. Men kan tot en met 1 maart een bedrag doneren voor het paviljoen. We hebben nog 40 duizend euro nodig."

Voor het volgende gesprek draagt Hans Piet van de Kamp voor. "Hij is politieman geweest. Ik wil hem vragen: hoe kijk je aan tegen de gemeenschap in Ouder-Amstel? En voel je je hier nog steeds gelukkig?"