‘Reformatorischen voelen zich vreemden in hun eigen land’

EDE ,,Het conflict met de kerkgangers op Urk en in Krimpen aan de IJssel zat eraan te komen.” Dat schrijft lector Wim Dekker van de Christelijke Hogeschool Ede op de website socialevraagstukken.nl. De oproep om niet naar de kerk te gaan staat volgens hem niet op zichzelf, ,,maar is een stem in het koor van aansporingen om ook op andere terreinen af te zien van de reformatorische leefstijl.”

,,Zondagmiddag keek ik even naar het nieuws. Kerkgangers op Urk en in Krimpen aan de IJssel hebben journalisten bedreigd, geschopt en geslagen, onderweg naar de ingang van hun kerkgebouw. Burgemeesters en politie verklaren direct dat dit niet kan. ‘Iedereen mag vrij naar de kerk gaan en journalisten moeten in eenzelfde vrijheid hun werk doen. Journalisten worden al te vaak bedreigd. Vrije nieuwsgaring is een grondrecht en dat wordt hier ruw geschonden’. Een relletje dat er al even aan zat te komen.”

,,Als lector informele netwerken houd ik mij onder meer bezig met de civil society, het samenleven van burgers. In dat lectoraat hebben wij ook een klein onderzoek lopen naar de positie van reformatorische christenen in die civil society. Dat wij daar onderzoek naar doen, komt vooral door overheden en andere maatschappelijke organisaties en groeperingen. Die geven aan dat zij zich onzeker voelen over de manier waarop reformatorische kerken hun eigen zelfhulpsystemen organiseren.”

,,‘Wij zijn onder de indruk van al die formele en informele zorgsystemen die zij voor zichzelf opzetten. Maar wij kunnen er niet goed bij en reformatorischen komen eigenlijk alleen maar bij ons als ze het zelf niet meer redden. Het lijkt wel alsof zij ons niet vertrouwen. En eerlijk gezegd: wij begrijpen hen ook niet goed. Ze zijn anders.’“

,,Het lectoraat waarin dit onderzoek plaatsvindt is onderdeel van een hogeschool waar zo’n 10 tot 15 procent, mijn schatting, van de studenten verbonden is met kerken en kerkleden zoals die op Urk en in Krimpen. En, laat ik al mijn kaarten maar op tafel leggen, een deel van mijn familie is afgelopen zondag ook naar een reformatorische kerk gegaan en zou zich net als die Urkers in en in gekwetst hebben gevoeld als daar cameramensen geweest waren om hun kerkgang aan het volk te tonen.”

,,Het conflict zoals dat zondag tot uitbarsting kwam, zat er aan te komen. Al langer neemt een deel van de reformatorische kerken afstand van het coronabeleid. Ze zijn niet langer bereid af te zien van de zondagse kerkgang, het wekelijkse heilige ritueel. Sterker nog, zij beleven de oproep om niet naar de kerk te gaan als een ondermijning van de godsdienstvrijheid, een gebrek aan respect voor dat wat heilig is. En zij ontwikkelen daar allerlei rationalisaties bij waarin het gevaar voor verspreiding van corona gerelativeerd wordt.”

,,Maar er is meer aan de hand. De oproep om niet naar de kerk te gaan staat niet op zichzelf. Het is een stem in het koor van aansporingen om ook op andere terreinen af te zien van de reformatorische leefstijl. Woede, hoon en zwaar beschuldigende kwalificaties klonken ditzelfde weekend aan het adres van reformatorische scholen vanwege hun intolerante houding ten opzichte van homoseksuele leerlingen en de ongepaste manier waarop met het vertrouwen van deze leerlingen was omgegaan op een school in Gorinchem.”

,,Direct gevolgd door het dreigement artikel 23 af te schaffen en zo reformatorischen te beroven van hun eigen scholen. En zo is er nog wel een rijtje conflicten tussen refo’s en samenleving op te noemen. Een deel van de reformatorischen heeft principieel moeite met vaccinatie. Ze zien de bui al hangen. Spot en uitsluiting omdat zij niet gevaccineerd zijn worden al gevoeld. Om nog maar niet te spreken van de koopzondagen, de weigerambtenaar of de blikken van ontzetting als je de geboorte van je achtste kind komt aangeven.”

En zo is er nog wel een rijtje conflicten tussen refo’s en samenleving op te noemen

,,Reformatorischen voelen zich, om het met de socioloog Arlie Russell Hochschild te zeggen, vreemdelingen in hun eigen land. Uniek zijn ze daar niet in. Dit lot delen ze met boeren, vissers, met hun handen werkende zzp’ers, moslims en niet-westerse Nederlanders. Soms vallen groepen samen, zoals op Urk.”

,,De verbazing en ontzetting van overheden, organisaties en burgers in onze samenleving over het afwijkende gedrag van reformatorischen begrijp ik natuurlijk wel, is soms terecht, maar is ook verrassend. Reformatorischen zijn in de loop der jaren niet heel veel veranderd. Het is veeleer de (neo-liberale) samenleving die snel veranderd is op terreinen van religie, seksualiteit, vrijetijdsbesteding, en beleving van ziekte en gezondheid. De kloof in levensstijl is groter geworden. En, zoals de Nederlandse socioloog Jan Willem Duyvendak in zijn oratie over Een eensgezinde, vooruitstrevende natie (2004) al aangaf, Nederland is er daarbij niet pluriformer op geworden.”

,,Reformatorischen (en niet-westerse inwoners) worden daarom vaak geconfronteerd met een massieve meerderheid van de Nederlandse bevolking van zo’n 80 procent met een tamelijk uniform waarden- en normenpatroon. In de ogen van die massa lezen ze verbijstering, vertedering, soms boosheid, soms respect maar ook morele afwijzing gecombineerd met meer of minder milde spot. Ongetwijfeld wordt dit versterkt door overdracht en tegenoverdracht. Het huidige culturele klimaat van afwijzing, wantrouwen en snel geuite boosheid bij de overheid en tussen groepen burgers in de civil society stookt het vuurtje nog eens verder op.”

,,Wat hierbij niet helpt is dat godsdienst in de publieke opinie soms wordt opgevat als een visie op het leven, een mening die je voor jezelf kunt houden. Dat is wat naïef. Van schrijvers als Jan Wolkers, Jan Siebelink, Franca Treur en uit tal van onderzoeken uit de culturele antropologie valt te leren dat godsdienst een leefwijze is, een zijnswijze, een identiteit. Wie daaruit stapt heeft heel wat te verwerken. Wie er in zit en blijft, heeft last van het onbegrip van de omgeving.”

,,Die voelt zich thuis in de eigen groep, maar vreest het moment waarop zo’n ‘ongewassen aap’ met een roze microfoon aan een stok op je af stapt als je naar de kerk gaat. Op het meest heilige moment van de week. Je voelt de spot. Je hoort de vloek, als je nors weigert. Je krimpt in elkaar, omdat dat gebeurt op de drempel van het huis van God. En je kijkt naar je acht kinderen. Je ziet de schaamte in hun ogen. Voor hun God, voor hun kleding, voor de wereld. Je wilt ze beschermen en transformeert je eigen schaamte tot woede. Je bent de verachting veel te zat (Psalm 123, Statenvertaling). En je haalt uit.”

,,Om het met de socioloog Robert D. Putnam te zeggen: hechte gemeenschappen beschikken soms over veel sociaal kapitaal. Maar het probleem is het slaan van bruggen naar andere gemeenschappen, al dan niet hecht. Juist op dit punt is er voor de reformatorische minderheid en de neo-liberale massa in onze samenleving werk aan de winkel. Want diversiteit en tolerantie impliceren ongemak. Een brug heeft twee kanten.”

Wim Dekker is lector informele netwerken en laatmoderniteit aan de Christelijke Hogeschool Ede.