‘Middeleeuwse nederzetting in Harskamp’

HARSKAMP - Langs de Smachtenburgerweg in Harskamp is de nieuwe wijk Smachtenburg gepland, met een nieuw woonzorgcentrum van Opella. Een mogelijk grootschalig onderzoek dreigt roet in het eten te gooien, nu in de grond sporen zijn aangetroffen van een middeleeuwse nederzetting.

door Bram Wisse

Eerder dit jaar werd een verkennend archeologisch onderzoek uitgevoerd op het terrein aan de Smachtenburgerweg. Daarbij bleek dat in het gebied archeologische waarden voorkomen die vervolgonderzoek nodig maken. Volgens een gemeentelijk rapport over grondexploitaties zal moet dit ,,in de vorm van een opgraving'' plaatshebben, wat 500.000/700.000 euro kan gaan kosten.

Woordvoerder Patricia Verhelst van de gemeente Ede wil geen gedetailleerde informatie geven, omdat het onderzoek nog loopt en er geen behoefte is aan pottenkijkers die misschien gaan graven, zo zegt ze. Duidelijk wordt wel dat de Smachtenburgse bodem rijk is aan archeologie. Op de vraag wat er gevonden kan worden, antwoordt Verhelst dat in het gebied onder andere een middeleeuwse nederzetting met huisplattegronden is aangetroffen, naast huisplattegronden uit de IJzertijd met sporen uit de prehistorie.

Proefsleuven

Het afgelopen voorjaar heeft Econsultancy - met vestigingen in onder andere Gelderland (Doetinchem) - op het terrein ondiepe proefsleuven gegraven van vijf meter breed en honderd meter lang. Het bedrijf is nu bezig met bureauonderzoek van wat de sleuven en een aantal boringen hebben opgeleverd. Met de uitkomsten wordt een verwachtingsmodel opgesteld en getoetst. Econsultancy spreekt van een ,,groot archeologisch onderzoek."

Emile ten Broeke van Econsultancy zegt dat nog niet bekend is of er echt grootschalige opgravingen komen. ,,Dat moet de gemeente Ede beslissen.'' Eerst worden aard, karakter, omvang, datering, gaafheid, conservering en inhoudelijke kwaliteit van de archeologische resten bekeken. Ten Broeke verwacht dat er daarna zo gebouwd gaat worden dat de archeologische resten planologisch kunnen worden beschermd.

Op de plek waar het verkennend onderzoek is gedaan, groeit alweer wat gras. Op foto's die kort na het graven van de sleuf zijn genomen, zijn paalsporen te zien en haaks op de sleuf twee greppels of sloten. Volgens een amateur-archeoloog duidt een deel van de sporen op IJzertijd of ouder. Een medewerker van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zegt dat planaanpassing aan te bevelen is, zodat het bouwplan aangepast kan worden en behoud van de vondst zonder opgraven een optie wordt.

'In situ'

Het gemeentelijk rapport over grondexploitaties ('Tussenrapportage Meerjarenperspectief 2012') gaat uit van een opgraving. De kosten daarvan kunnen oplopen tot 0,7 miljoen euro. Patricia Verhelst: ,,De kostenschatting van een eventuele opgraving is gebaseerd op de voorlopige resultaten. De archeologen maken een grove schatting van wat het kost als er een opgraving moet komen. Daarover beslist uiteindelijk het bestuur, op basis van het onderzoek dat nu loopt. Als dat is afgerond, besluiten burgemeester en wethouders en gemeenteraad of het project een vervolg krijgt in de vorm van opgravingen.'' Wanneer en door wie het vervolgonderzoek wordt uitgevoerd, is nu ook nog niet te zeggen, aldus Verhelst.

De kosten van het archeologisch onderzoek komen voor rekening van de gemeente, de eigenaar van de gronden. Volgens het in Nederland geldende verdrag van Malta moet de eigenaar streven naar behoud 'in situ' van archeologische waarden en daarom tijdig in de ruimtelijke ordening rekening houden met de mogelijkheid van archeologische waarden. De eigenaar betaalt voor het opgraven en documenteren wanneer behoud in situ niet mogelijk is.

Geen vertraging

De bouw van de toekomstige wijk Smachtenburg zal niet worden vertraagd, verwacht Verhelst ,,We zijn vroeg begonnen met het archeologisch onderzoek. Het project verkeert nog in de planfase. Opella is op de hoogte van het onderzoek. Er is nog tijd genoeg. Ook als er een opgraving komt, verwachten we geen claims.''

Op de vraag of er iets heel bijzonders uit de bodem bij Smachtenburg tevoorschijn kan komen en de plek een status krijgt als archeologisch monument - een opgraving met een prijskaartje van 700.000 euro wijst tenslotte op een grote vondst - antwoordt Verhelst: ,,In theorie is alles denkbaar. Maar dat is vooruitlopen op de zaken, alles hangt af van wat het onderzoek uitwijst en wat vervolgens besloten wordt."