Waken over kluis na brand bij Berko Ede

EDE - Dirk Baarda, indertijd bedrijfsleider bij de Berko Markt, kan de grote brand bij superkoopcentrum Berko (tegenwoordig Albert Heijn XL) aan de Keesomstraat nog herinneren als de dag van gisteren. ,,Ik moet er nog wel eens aan denken als ik in de Albert Heijn XL winkel. Af en toe kom ik ook nog mensen uit die tijd tegen,” vertelt de 64-jarige Baarda, die inmiddels als vutter door het leven gaat.

door Jan de Boer

De brand brak uit op de avond van 30 december 1978, al weer meer dan dertig jaar geleden. Voor Ede Stad was het de grootste brand binnen de grenzen. Later volgden grote branden bij de AKU en in een voormalig pand van Kok Ede aan de Waterloweg, waar allemaal oud papier lag opgeslagen. De Berko bestond toen uit allemaal hallen naast elkaar. ,,Ik was bedrijfsleider van de levensmiddelenafdeling. En werkte toen bij Simon de Wit. Toen de gebouwen in de brand gingen, was het bijna Albert Heijn.”

Het was de laatste zaterdag van de maand. En met zeventien graden vorst ijs- en ijskoud en een harde wind. ,,We hadden de traditie om met het personeel te gaan Chinezen op de Parkweg. Om zeven uur zouden we daar zijn. Ik was me aan het omkleden voor het etentje. Om vijf uur was de winkel dicht gegaan. Toen was er niets aan de hand. Ik woonde op zes hoog in een flat aan de Van der Hagenstraat. Mijn dochtertje Gerda stond voor het raam. En ze zei ‘papa, Berko brandt’.”

Dirk Baarda ging meteen kijken en zag ook dat Berko in de brand stond. ,,Eerst heb ik de brandweer en de politie gebeld. En ben er daarna meteen naar toe gegaan. Ik was er als eerste. Ik heb de poort, dat waren schuifdeuren, naar het parkeerterrein nog geopend. Daarna ben ik omgelopen naar voren om te kijken of ik er nog in kon. Dat lukte niet. Voor stond alles al vol met rook.”

Enorme heaters

Hoogstwaarschijnlijk ontstond het vuur in het magazijn, waar twee enorme heaters tot aan het plafond stonden. De brand werd bestreden met zeventig man van de brandweerkorpsen van Ede, Bennekom, Lunteren, Veenendaal en Wageningen. Als dienstdoende locoburgemeester kwam wethouder Gard Bos de situatie ter plekke opnemen. Ook Bos moest constateren, dat er voor de brandweer weinig eer viel te behalen. Het pand van Berko brandde helemaal uit. De brandweer zorgde er voor dat het vuur niet oversloeg naar de bedrijfsgebouwen van Riedel en Ebag. Ondanks de kou, had de brandweer geen problemen met de watertoevoer. De volgende dag waren op de ruïnes allemaal ijspegels te zien.

Officieel heeft Dirk Baarda nooit gehoord wat de echte oorzaak van de brand was geweest. De schade werd geraamd op ongeveer 4,5 miljoen euro. ,,Toen de brandweer bij was, hoorde ik er niet meer bij. Er werd ‘s avonds laat nog een caravan neergezet. Daar zaten de brandweercommandant en de politie in. ,,Ik moest daar ook nog komen.”

In die tijd van het jaar zaten de bunkers bij Berko vol met vuurwerk. Vele Edenaren geloven nu nog altijd, dat zij een geknal van dat spul hebben meegemaakt. ,,Dat is nooit ontploft. Er plofte wel wat, maar dat waren van die campinggasflesjes. De mensen die er omheen stonden, dachten dat dat vuurwerk was.”

Eén magazijn stond helemaal vol met rauhfaser en Piet Hein-verf en dat wil wel branden, weet ook Baarda: ,,De brand is ‘s nachts uitgegaan.” De dag na de brand trokken de resten van Berko veel bekijks. Een groot probleem voor Baarda was nog wel dat de dagopbrengst, zo’n zeventigduizend euro, nog altijd in een kluis zat, die ‘frank en vrij’ op het terrein stond. Alleen geen enkele Edenaar heeft het ooit geweten dat er zoveel geld op straat ‘lag’. ,,De omzet was niet verzekerd. We hadden al het plan om de kluis bij Ebag neer te zetten, zodat de kluis tenminste binnen stond.“

De kluis mocht echter niet verplaatst worden. ,,Dus wij moesten daar maar waken. We hebben maar een caravan neergezet, waar we per toerbeurt drie dagen en drie nachten hebben gezeten. Het was rond de jaarwisseling en duurde een tijdje voordat de experts kwamen. De mensen kwamen bij ons met oliebollen, appelflappen en erwtensoep. Toen de experts kwamen, moest ik met de kluissleutel komen. De sleutel ging er wel in, maar de kluis ging niet meer open. Door de hitte was de beveiliging gesmolten. Op de ruines mochten we vervolgens bordjes slaan ‘verboden toegang’. Daarna mochten we gaan. De kluis heeft er toen nog drie weken gestaan. Daarna is de kluis naar Groningen gebracht, waar de kluis geopend is. Het geld zat nog net zo mooi zoals we het er die zaterdagavond in hadden gestopt. Het geld van de slijterij lag er ook nog in.”, herinnert Baarda zich. Samen met zijn personeel zat hij ook in de caravan om er voor te zorgen dat ‘koopjesjagers’ niet op het terrein konden komen. ,,Eerst jaagden we die mensen weg. Daarna lieten we ze hun gang gaan. Ze zochten tegels en gereedschap. En bij de slijterij keek men of er nog flessen wijn of jenever waren.”

In totaal werkten zo’n honderdvijftig mensen bij Berko, die van de ene op de andere dag werkloos werden. ,,De kantoormensen van Berko zaten in een ruimte bij Berko. Mijn mensen, wij hadden vijfendertig personeelsleden, moesten naar Veenendaal, waar in mei van dat jaar de Miro kwam. Dat mocht niet, zij moesten in de WW blijven.” Baarda zelf keerde niet meer terug bij Berko. Zijn werkzame leven eindigde hij bij Albert Heijn. Pikant detail was dat eigenaar Piet Berkhout van Berko en Albert Heijn kort na de brand elkaar in de rechtbank ontmoetten via een kort geding. De partijen waren met elkaar in gesprek over de overname. ,,De bedoeling was dat Berko zou vertrekken en dat Albert Heijn een winkel zou krijgen in de buurt van de Concordiamolen aan de Molenstraat in Ede. Samen met de bank heeft Berkhout dat teruggedraaid door zijn handtekening niet te zetten.”

‘Nieuwe Berko’

Berkhout maakte meteen plannen om aan de Keesomstraat een ‘nieuwe’ Berko te ontwikkelen. Wat volgde waren vele juridische verwikkelingen, omdat Berko volgens de gemeente Ede op een locatie was gesitueerd waar niet alles qua bestemmingsplan mogelijk was. Wat toen was, is nu nog altijd niet anders. In 2009 procedeert Jan van Barneveld van de Albert Heijnwinkel aan het Rozenplein tegen de vestiging van een Gall & Gall-winkel bij de ‘oude’ Berko.

Zou er geen brand zijn geweest, was het allemaal heel anders gelopen in het Edese ‘winkelland’. Dan had het ‘blauwe monster’ al veel eerder een stekkie gevonden in het Edese centrum ,,Toen de Albert Heijn XL werd geopend, ben ik er door heen gelopen. Het is een raar gevoel dat je daar dertig jaar na dato toch loopt. Vier weken na de brand zouden noodgebouwen komen. Maar dat is nooit gebeurd. Het duurde een aantal jaren voordat er weer wat nieuws zat."

Foto 1:

Dick Baarda: ,,Niemand heeft ooit geweten dat er zoveel geld op straat lag."

Foto 2:

Een felle brand verwoestte zaterdag 30 december 1978 het pand van Berko volledig.

Foto 3:

Door de vrieskou veranderde Berko na het blussen in een ruïne met ijspegels.

Foto 4:

De bewakers bivakkeerden in een 'schaftkeet' van de firma Bruil.